GADY

- ciało gadów jest okryte zrogowaciałym naskórkiem tworzącym łuski (krokodyle i żółwie - silne skostnienia skórne)- większość gadów jest drapieżna - żywią się drobnymi kręgowcami i stawonogami, z wyjątkiem niektórych żółwi i nielicznych jaszczurek
- żółwie mają bezzębny dziób
- odcinek szyjny i krzyżowy dłuższy niż u płazów, kończyny współczesnych gadów są rozstawione szeroko i zazwyczaj pięciopalcowe, zakończone pazurami (u węży i niektórych jaszczurek kończyny zanikły)
- oddychają tylko płucami
- serce ma 2 przedsionki i komorę z przegrodą
- 12 par nerwów czaszkowych (dla porównania u płazów jest ich 10)
- dla większości gadów najważniejszy zmysł to wzrok, w uchu jest tylko jedna kostka słuchowa - strzemiączko, brak natomiast ucha zewnętrznego
- gady są jajorodne
- przeważnie nie opiekują się potomstwem
- są ektotermiczne, a więc ich temperatura jest zbliżona do temperatury otoczenia, regulują ją wygrzewając się na słońcu lub chroniąc w cieniu

PŁAZY

- płazy są ziemnowodnymi kręgowcami zmiennocieplnymi
- mają dwie pary kończyn zakończonych palcami (cztery palce w przednich, pięć w tylnych), z wyjątkiem beznogich
- u płazów z powodu zaniku skrzeli u form dorosłych pojawia się szyja
- naga skórka pokryta jest wielowarstwowym naskórkiem i śluzem
- wydzielina gruczołów skórnych często zawiera toksyny odstraszające drapieżniki
- płazy są drapieżnikami - żywią się głównie owadami i innymi bezkręgowcami
- osobniki dorosłe oddychają płucami i przez skórę
- serce ma jedną komorę i dwa przedsionki, rozbudowany układ limfatyczny
- układ nerwowy obejmuje mózg z większym niż u ryb kresomózgowiem
- główny narząd zmysłów to oczy
- płazy są przeważnie jajorodne, składają duże ilości skrzeku (zapłodnienie zewnętrzne)
- rozwój z przeobrażeniem - poprzez stadium wodnej, skrzelodysznej kijanki
- czaszka na ogół płaska, ma ażurową budowę, liczba kości mniejsza niż u ryb
- żuchwa słabo wykształcona w trzewioczaszce, połączona stawowo z mózgoczaszką
- układ krwionośny zamknięty
- serce trójdziałowe - 2 przedsionki i komora
- wydalają mocznik lub amoniak
- obecna przysadka i szyszynka w międzymózgowiu
- w śródmózgowiu jest ośrodek wzroku
- móżdżek jest bardzo słabo rozwinięty, stąd skomplikowane ruchy płazów
- jeśli chodzi o narządy płciowe - parzyste nasieniowody u samców oraz jajowody u samic, oprócz tego kloaka

STAWONOGI

- ich ciało podzielone jest na TAGMY (głowa, tułów, odwłok)- podstawowe tagmy mogą się łączyć np. w głowotułów u pająka
- na głowie odnóża przekształciły się w czułki oraz w narządy gębowe - różna liczba
- u pajęczaków czułki zanikły!
- ciało stawonogów pokryte jest grubą warstwą kutykuli - składa się ona z naprzemiennych warstw białka i chityny (kutykula prawie całkowicie nie jest przepuszczalna dla gazów i wody)
- pancerz jest ciężki, wiec uniemożliwia osiągnięcie większych rozmiarów z przyczyn mechanicznych
- sztywna puszka szkieletu zewnętrznego uniemożliwia stały wzrost organizmu, dlatego występuje u stawonogów zjawisko linienia, z tego powodu charakteryzują się wzrostem skokowym
- w okresie linienia zwierzę jest właściwie bezbronne (nowy pancerz jest początkowo miękki i elastyczny), dlatego w tym okresie występuje największa śmiertelność.
- w układzie mięśniowym są prostowniki i zginacze podobnie jak u kręgowców
- mięśnie są poprzecznie prążkowane
- układ pokarmowy: jelito przednie, środkowe i tylnie - przednie i tylnie wysłane kutykulą, dlatego nie zachodzą tu procesy wchłaniania ani trawienia, tylko w jelicie środkowym
- w wypadku tchawek tzw. tracheole, czyli najcieńsze tchawki docierają niemal do każdej komórki ciała przez co układ krążenia nie musi uczestniczyć w rozprowadzaniu gazów oddechowych
- układ krążenia stawonogów jest otwarty, płyn krążący w tym układzie to hemolimfa
- serce po grzbietowej stronie ciała
- u owadów bezbarwna hemolimfa nie bierze udziału w rozprowadzaniu gazów oddechowych, ponieważ mają one bardzo uproszczony układ krwionośny
- układ nerwowy jest podobny do układu drabinkowego pierścienic, ale tylko u prymitywnych stawonogów, potem w wyniku centralizacji wytworzył się mózg: trójdzielny u wyżej zorganizowanych owadów lub dwudzielny u pajęczaków
- omatidia w oczach złożonych powodują widzenie mozaikowe, każde omatidium (a może być ich do 28 tys. sztuk w jednym oku) odbiera tylko wąski wycinek pola widzenia, który następnie zostaje przetworzony w układzie nerwowym
- oczy złożone stawonogów umożliwiają im szersze widzenie gamy barw np. pszczoły widzą ultrafiolet, a także rozróżniają polaryzacje światła, co pozwala im na orientację przy pochmurnym niebie
- oko apozycyjne - liczba omatidiów duża, każde z nich jest otoczone komórkami barwnikowymi
- oko superpozycyjne - liczba omatidiów niewielka, obraz jest jaśniejszy, bo nie wymaga wygaszania tak wielkiej ilości promieni świetlnych jak w oku apozycyjnym), ale traci na ostrości - liczne skorupiaki i owady prowadzące nocny tryb życia
- narządy tympalne służą do odbioru fal akustycznych
- układ wydalniczy: przekształcone metanefrydia, cewki Malphiego - zbierają szkodliwe i zbędne metabolity płynu wypełniającego jamę ciała i przekazują je do jelita, tam po resorpcji wody są usuwane z resztkami pokarmu na zewnątrz.
- stawonogi wodne wydalają głównie silnie rozcieńczony amoniak, lądowe zaś które muszą oszczędzać wodę zamieniają amoniak na guaninę (pajęczaki) czy kwas moczowy (owady)
- w przeważającej części stawonogi są rozdzielnopłciowe i jajorodne, często występuje też dymorfizm płciowy
- rozwój może być prosty jak u pająków bez przeobrażenia lub złożony (zupełny i niezupełny)
- larwa to nimfa, osobnik dorosły nazywa się imago (jajo-larwa-imago) - przeobrażenie niezupełne
- przeobrażenie zupełne - larwa różni się zupełnie od imago budową ciała i trybem życia w przeciwieństwie do przypadku pierwszego, na czas przemian (np. wyglądu) larwa otacza się kokonem i wchodzi w stadium poczwarki. Cztery stadia rozwojowe: jajo - larwa - poczwarka - imago
- heterogonia - naprzemienne występowanie w cyklu rozwojowym partenogenezy i rozmnażania płciowego

UKŁAD WYDALNICZY

UKŁAD WYDALNICZY CZŁOWIEKA:

OPIS OGÓLNY:

- układ wydalniczy jest przystosowany do usuwania zbędnych produktów przemiany materii takich jak mocznik (jest to związek azotowy), kwas fosforowy, leki. 

- w skład układu wydalniczego człowieka wchodzą nerki, moczowody, pęcherz moczowy oraz cewka moczowa

- podstawową jednostką czynnościowo-strukturalną nerek jest nefron (w jednej nerce człowieka jest ponad milion nefronów)

- nerkę ssaka tworzą: torebka Bowmana, która jest zbudowana z jednowarstwowego nabłonka płaskiego, otacza ona ściśle kłębuszek naczyń włosowatych. Torebka + kłębuszek = ciałko nerkowe (in. ciałko Malpighiego lub sieć dziwna). Oprócz tego kanalik nerkowy, który dzieli się na: 

*kanalik kręty proksymalny (bliższy) oraz pętle Henlego, która jest bardzo ważna - im dłuższa pętla tym większe jest stężenie moczu! Nerki gadów nie mają pętli Henlego, a u ptaków są krótsze i nie zawsze występują oraz kanalik kręty dystalny (dalszy). Mikrokosmki na kanaliku zwiększają powierzchnię wchłaniania, jest zbudowany z nabłonka jednowarstwowego kostkowego z rąbkiem szczoteczkowym.

- ciałka nerkowe oraz kanaliki dalszy i bliższy znajdują się w korze nerki, a pętla nefronu w piramidach rdzenia nerki

- nerki są głównym narządem warunkującym homeostazę organizmu człowieka 

- ważną funkcją nerek jest utrzymywanie homeostazy wapniowej przez wytwarzanie aktywnej formy witaminy D, która ułatwia wchłanianie wapnia z jelit

- gdy jest mała ilość tlenu we krwi nerki wydzielają erytropoetynę, która przyspiesza tworzenie erytrocytów

- nerki wydzielają także trombopoetynę, która działa na megakariocyty, które z kolei są odpowiedzialne za tworzenie w szpiku kostnym płytek krwi

- oprócz tego nerki wytwarzają także reninę, która pobudza do wytwarzania we krwi angiotensyny, ta z kolei pobudza do obkurczania mięśni gładkich naczyń obwodowych, czego skutkiem jest wzrost ciśnienia krwi.

BUDOWA NERKI:

BUDOWA NEFRONU:

POWSTAWANIE MOCZU:

- mocz powstaje w nefronach podczas procesu filtracji i resorpcji 

- filtracja zachodzi w kłębuszku nerkowym (ciałku Malpighiego):

* naczynia włosowate kłębuszków są wysoce przepuszczalne

* pomiędzy komórkami nabłonka płaskiego znajdują się liczne perforacje

- filtracja polega na wtłaczaniu osocza krwi przepływającej w naczyniach włosowatych kłębuszka do torebki Bowmana, efekt końcowy nazywamy moczem pierwotnym

- filtracja jest wymuszana wysokim ciśnieniem krwi, w naczyniach włosowatych kłębuszków ciśnienie hydrostatyczne krwi wzrasta dodatkowo dzięki zróżnicowanej średnicy tętniczek. 

- mocz pierwotny jest izotoniczny w stosunku do osocza (odpowiada stężeniu 0,9% roztworu NaCl), jednak nie zawiera krwinek oraz większości białek, które pozostają we krwi

- skład moczu pierwotnego to: woda, związki nieorganiczne: Na+, K+, Cl - itd. związki organiczne: glukoza, mocznik, aminokwasy, kwas moczowy.

- przesączony w kłębuszku nerkowym mocz zbiera się w torebce kłębuszka i spływa do kanalika nerkowego, gdzie na całej długości zachodzi resorpcja kanalikowa, która zmienia skład moczu (nazywa się on moczem ostatecznym) oraz zmienia jego ciśnienie osmotyczne - staję się on hipertoniczny w stosunku do osocza krwi

- w resorpcji chodzi o to by odzyskać to co jest potrzebne z moczu pierwotnego i tego nie utracić. Ma to charakter zarówno aktywny (transport czynny) w przypadku aminokwasów, glukozy, kwasu moczowego, ciał ketonowych, Na+, K+ i in. oraz bierny (dyfuzja) w przypadku wody, mocznika, Cl-, HCO3 oraz na zasadzie pinocytozy albuminy i hemoglobina  - ten proces zwrotnego wchłaniania substancji do krwi zachodzi w naczyniach włosowatych otaczających komórki kanalika bliższego.

- resorpcja obowiązkowa zachodzi w kanaliku bliższym. Dotyczy ona wychwytywania substancji bezwzględnie potrzebnych organizmowi takich jak: woda, sód, chlor, glukoza, aminokwasy, wapń, potas, magnez, witaminy

- resorpcja nadobowiązkowa dotyczy wchłaniania substancji w zależności od potrzeb organizmu, takich jak woda, jony i niektóre witaminy, zachodzi ona w kanaliku dalszym

- w wyniku tych procesów filtracji i resorpcji powstaje mocz ostateczny, który spływa kanalikami zbiorczymi do miedniczek nerkowych

- sekrecja kanalikowa to wydzielanie pewnych szkodliwych substancji, jest to proces odwrotny do resorpcji zwrotnej, ponieważ szkodliwe substancje są transportowane do światła kanalika nerkowego z otaczających go naczyń włosowatych. 

- prawidłowy skład moczu ostatecznego to: 95% wody, 2,5% kwasu moczowego, mocznika i amoniaku oraz 1,5% soli mineralnych. Brak w nim glukozy, krwinek i białek. 

- żółta barwa moczu pochodzi od barwników: urochromu i urobilinogenu (które są produktami przemiany hemoglobiny). Bilirubina pojawia się przy żółtaczce (barwnik żółci)

- wysiłek fizyczny obniża pH moczu

- gdy mocz zawiera białka mówimy o białkomoczu, gdy glukozę o glikozurii

- mocz może zawierać również kryształy: fosforanu wapnia w moczu zasadowym oraz w moczu kwaśnym kryształy utworzone przez moczany, kwas moczowy i szczawiany wapnia

- wydzielaniem moczu steruje podwzgórze przez hormon wazopresynę, która hamuje diurezę (wydzielanie) moczu, prowadząc do większej oszczędności wody. Także nadnerczowy aldosteron pośrednio wpływa na redukcję objętości moczu. 

- w sztucznej nerce odpowiednikiem kłębuszka naczyniowego jest błona półprzepuszczalna

Podsumowanie:

- mamy trzy etapy powstawania moczu: filtracja, resorpcja oraz sekrecja

- te procesy prowadzą do powstania moczu ostatecznego, który jest mocno hipertoniczny w stosunku do osocza

SKRYPTY

Zaczynam robić skrypty przed maturą, czyli najważniejsze informacje z każdego działu jakie zdążę zrobić. Będę je dodawała wraz z bibliografią dla zainteresowanych. Zapraszam do czytania i uczenia się z nich.